Algemeen Dagblad 8 november 1978

Relaas van een achtervolger

Mr. Los: Aantjes mocht geen minister worden

door PETER D’HAMECOURT

DE LIER – Dit is het verhaal van twee leeftijdgenoten die de basis voor hun maatschappelijke carrière legden op het Rotterdamse Marnix Gymnasium. Het verhaal van mr. W. Aantjes die op de top van politieke carrière met zijn oorlogsverleden wordt geconfronteerd en daaruit zijn consequenties trekt. En het verhaal van mr. P. Los, jurist in belastingzaken te De Lier, een burgerman die nu vaststelt: “Hij heeft gespeeld, gepokerd en verloren”. 

Mr. P. Los heeft zijn aandeel in het spel gespeeld zoals nog een aantal andere jaargenoten van destijds.

“Ik heb niet meegedaan aan een georganiseerde actie tegen Aantjes. Ik was solist. Ik heb het op mijn eigen wijze gedaan”zegt hij. Maar telkens keert in het gesprek met hem het contact terug dat hij in de loop der jaren wel met anderen heeft gehad.

Vragen daarover leveren slechts een glimlach op. “Ik heb mijn beschuldigen niet tegen Aantjes gericht, maar tegen een man als Aantjes die met zijn politieke verleden nu juist dat vak koos dat hij niet kon kiezen. Als hij zich eenvoudig als jurist had gevestigd had Aantjes niets van mij gehoord”. Eenvoudig als jurist net als mr. P. Los!

Scholieren

Terug naar Willem Aantjes uit Bleskensgraaf en Piet Los uit Dordrecht die als 12- en 13- jarige jongens deel uitmaken van een groep scholieren die tussen 1934 en 1942 iedere schooldag naar Rotterdam treint. De groep volgt de lessen aan het Marnix-Gymnasium.

Willem en Piet zijn geen vrienden. Ook geen vijanden, zo herinnert Piet Los zich. Beiden sluiten hun schooltijd af tijdens de eerste twee oorlogsjaren. Daarna verliezen ze elkaar uit het oog. Na de oorlog studeert Piet rechten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Willem doet dat aan de Rijksuniversiteit in Utrecht, zo verneemt ook Piet in die tijd.

Willem bekwaamt zich allengs meer in de anti-revolutionaire politiek en Piet vestigt zich als jurist in belastingzaken in het Westland. Willem’s ster in het openbare leven stijgt. Piet blijft een anonieme jurist in De Lier.

Reünie

Willem is Piet wellicht allang vergeten als deze zich gaat bemoeien met de carrière die zijn jaargenoot van het Gymnasium maakt in de hem ook, zoals hij verzekert, dierbare ARP. Een paar jaar voordat die carrière goed op gang komt, ontmoeten de afgestudeerde mr. W. Aantjes en mr. P. Los elkaar op een reünie. Dat is in 1953. Het Marnix Gymnasium bestaat 50 jaar.

Hitlergroet

Dergelijke bijeenkomsten zijn doorgaans bedoeld om versleten vriendschapsbanden aan te halen. Wat mr. Los betreft is daaraan met betrekking tot mr. Aantjes geen behoefte. De jurist uit De Lier brengt de jurist uit Utrecht de Hitlergroet

Waarom? Bij mr. Los is het beeld blijven hangen van de scholier Aantjes die provocerend de Hitlergroet bracht al toonbeelden van de Duitse bezetter voorbij marcheerden. En van die scholier Aantjes die het NSB-orgaan Volk en Vaderland uitdagend aan zijn medescholieren toonde. Kortom de scholier “die openlijk getuige van zijn nationaal-socialistische gezindheid”

Het is 24 september 1966. Het lid van de Eerste Kamer Adams (Boerenpartij) raakt in die dagen slaags met senator Baas. Aanleiding tot het handgemeen is het oorlogsverleden van Adams. De laatste verliest zijn kamerzetel. Mr. Los schrijft aan het toen duidelijk aan de ARP gelieerde dagblad Trouw een brief met de vraag of dezelfde maatstaven moeten worden aangelegd voor Kamerleden van de ARP.

Bezwaren

Zo ja, hoe zit dat dan met volksvertegenwoordiger mr. W. Aantjes? De redactie schrijft hem terug dat haar niets bekend is over de feiten die mr. Los aangeeft. Hij krijgt het advies dat, wanneer hij gronden heeft om bezwaren te koesteren tegen de positie van Aantjes, hij die bezwaren aan de orde moet stellen bij de kandidaatstelling van Aantjes.

Mr. Los doet dit  niet. Hij is lid van de AR-kieskring in zijn woonplaats. Hij schrijft wel op 10 februari een brief aan de weledelgestrenge Heer Mr. Antjes. Het is vijf dagen voor de Kamerverkiezingen. Mr. Aantjes is kandidaat. Mr. Los herinnert hem aan diens vriendschap met de NSB-er en latere SS-er H. Schotel uit Dordrecht

Lange Brief

Hij vraagt zich af of mr. Aantjes de kiezers niet moet vertellen over “de bedenkelijkheid van uw politiek verleden”. Noch mr. Los, noch mr. Aantjes maken iets openbaar. De verkiezingen gaan voorbij en mr. Aantjes schrijft op 9 maart 1967 een lange brief aan zijn oud-jaargenoot. Hij geeft zijn visie op het gebeuren en vraagt zich af waarom mr. Los zo van haat vervuld is tegen zijn persoon? Waarom hij doorgaat met anderen te benaderen met zijn aantijgingen? Mr. Aantjes wil best “een christelijk gesprek”met hem hebben.

Mr. Los heeft daaraan geen behoefte. “Ik koester geen haatgevoelens tegen hem. Die heb  ik nooit gekend. Ik heballeen voor mijzelf een grens getrokken. Aantjes mag geen minister of commissaris van de Koningin worden.

Waarom wel volksvertegenwoordiger? “Dan kan ik als burger om hem heen door niet op hem en zijn partij te stemmen”. Dat deed hij dan ook niet meer. Aan de AR-kieskring laat hij wwten uit de partij te stappen en hij geeft als reden: “Aantjes en diens oorlogsverleden.

In weerwil van de activiteiten van mr. Los stijgt Aantjes’ ster. De jaren gaan voorbij. In 1971 zijn er weer verkiezingen. ARP-leider mr. B. Biesheuvel schrijft op 2 april 1971 een brief aan het ex-partij lid mr. Los zoals hij dat ook aan vele anderen zou doen. Het is een oproep om bij de komende verkiezingen vertrouwen te stellen in de ARP

Telefoontje

De jurist uit De Lier beantwoordt het schrijven met een citaat uit de brief van Aantjes van 1967 dat handelt over diens oorlogsverleden. Hij stemt om die reden geen ARP. De jaren gaan weer voorbij. Op 25 mei 1977 zijn er weer verkiezingen. Daarna een lange kabinetsformatie. Mr. Los krijgt een telefoontje van een AR kamerlid: U wilt Aantjes niet als minister zien?” liudt de vraag. Zijn antwoord: ik zal over een breed front verhinderen dat dit gebeurt”.

Dat brede front heeft nu toch toegeslagen? Mr. Los glimlacht slechts. Hij baseert zijn actie tegen mr. Aantjes op diens gedragingen in de eerste twee oorlogsjaren. Over de andere gebeurtenissen die dr. L. de Jong onthulde had hij wel eerder vernomen, maar daarvoor had hij geen bewijzen.

Waren de activiteiten van Willem Aantjes terug te voeren tot bravourestreken van een middelbare scholier? “Willem Aantjes was geen bravouremaker. Hij was eerder introvert”.

Begrip?

Heeft u nooit begrip kunnen opbrengen voor zijn gewetensworsteling waarop hij zich beroept?

“Ook in die tijd mocht je van iedere gymnasiast al een redelijk maatschappelijk inzicht verwachten. Ook Willem Aantjes liep naar school door het plat gebombardeerde Rotterdam. Was dat niet voldoende om zijn politiek onderscheidingsvermogen te voeden?”

Op 23 januari 1979 is er weer feest op het Marnix Gymnasium. De school bestaat 75 jaar. Er is een reünie. Mr. Los zal er zijn. Wellicht ook zijn medestanders in het brede front.

En mr. Aantjes? “Ik zal niet schuw door het leven gaan” heeft deze gisteren gezegd.